สมเด็จพระราชปิตุจฉา เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์กรมหลวงเพชรบุรีราชสิรินธร ทรงเป็นพระราชธิดาลำดับที่ ๔๓ ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และลำดับที่ ๕ ในสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ประสูติ ณ พระตำหนักสมเด็จพระบรมราชเทวี ในพระบรมมหาราชวัง เมื่อวันพุธ เดือน ๕ แรม ๖ ค่ำ ปีวอก ฉศก จุลศักราช ๑๒๔๖ ตรงกับวันที่ ๑๖ เมษายน พ.ศ. ๒๔๒๗

ในปลายรัชกาลที่ ๖ ได้เสด็จย้ายมาประทับในสวนสุนันทา ทรงสร้างพระตำหนักขึ้นใหม่บนเนินเขาขนาดเล็ก โดยสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจุฑาธุชธราดิลก กรมขุนเพ็ชรบูรณ์อินทราชัย ทรงเป็นผู้ออกแบบ กระทั่งเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕ ได้เสด็จย้ายไปประทับที่วังสระปทุม

สมเด็จพระราชปิตุจฉา เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ กรมหลวงเพชรบุรีราชสิรินธร ทรงสนพระทัยด้านการศึกษาของสตรีไทย ทรงส่งเสริมให้มีการจัดตั้งสถานศึกษาขึ้นทั้งในกรุงเทพมหานครและต่างจังหวัด เช่น โรงเรียนราชินีบน โรงเรียนฝึกหัดครูเพชรบุรีวิทยาลงกรณ์ (มหาวิทยาลัยราชภัฏวไลยอลงกรณ์) โรงเรียนเบญจมเทพอุทิศ จังหวัดเพชรบุรี เป็นต้น นอกจากนี้ยังโปรดประทานทุนให้ข้าหลวงไปศึกษาต่อต่างประเทศ เพื่อกลับมาเป็นกำลังสำคัญในการพัฒนาการศึกษาของเด็กไทย

ในอวสานแห่งพระชนมชีพ ทรงประชวรด้วย โรคพระวักกะพิการเรื้อรัง สิ้นพระชนม์ เมื่อวันอาทิตย์ เดือนยี่ แรม ๑๐ คํ่า ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๓๐๐ ตรงกับวันที่ ๑๕ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๘๑ พระชันษา ๕๔ ปี

ขอบคุณข้อมูลจาก ๓ ศิลป์รัตนโกสินทร์
ภาพ : พัฒนฉัตร ชื่นเกษม