พิพิธภัณฑ์ออนไลน์ ตอนที่ ๑๑ :
ตำหนักพระวิมาดาเธอฯ
ศูนย์กลางแห่งราชสำนักฝ่ายในของสวนสุนันทา
อาคารสายสุทธานภดล ในปัจจุบันเป็นที่ตั้งของพิพิธภัณฑ์จัดแสดงถาวรวัตถุ ศิลปะวัตถุและเรื่องราวของราชสำนักฝ่ายในในเขตสวนสุนันทา ในอดีตคือที่ประทับของพระวิมาดาเธอฯ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัดา พระอัครชายาในรัชกาลที่ ๕ ที่ประทับร่วมกับพระธิดาองค์เล็ก คือสมเด็จเจ้าฟ้านิภานภดลวิมลประภาวดี กรมขุนอู่ทองเขตขัติยนารี ส่วนพระธิดาอีกพระองค์ คือสมเด็จเจ้าฟ้ามาลินีนพดารา กรมขุนศรีสัชนาลัยสุรกัญญา ประทับ ณ ตำหนักที่อยู่ถัดไปทางตะวันออก ห่างกันประมาณ ๓๕ เมตร
ตำหนักพระวิมาดาเธอฯ เป็นตำหนักตึกแบบฝรั่งขนาดใหญ่ เริ่มก่อสร้างตั้งแต่ต้นรัชกาลที่ ๖ สถาปนิกผู้ออกแบบคือนายอัลลิบาเล ริกาซซิ (A.Rigassi) สถาปนิกชาวอิตาเลียนซึ่งรับราชการอยู่ในกรมรถไฟขณะนั้นเป็นผู้เขียนแบบ เจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) เสนาบดีกระทรวงนครบาล เป็นผู้อำนวยการสร้างตำหนัก พระยาประชากรกิจวิจารณ์ (โอ อมาตยกุล) เป็นผู้ควบคุมงาน การก่อสร้างแล้วเสร็จราวปี ๒๔๖๒ เมื่อสร้างแล้วเสร็จก็ยังไม่เสด็จมาประทับในทันที เพราะปรากฏหลักฐานว่ามีการซ่อมแชมก่อนจะเสด็จเข้ามาประทับ และเมื่อพระวิมาดาเธอเสด็จมาประทับที่พระตำหนักเมื่อประมาณปลายปี ๒๔๖๔ แล้วได้มีการเปลี่ยนแปลงรูปแบบบางส่วนเช่น เฉลียงหน้าตำหนักที่เป็นไม้ก็เปลี่ยนเป็นเฉลียงแบบตึก เพิ่มหน้ามุข ๓ ด้าน มีพระยาบุรุษรัตนราชพัลลภ (นพ ไกรฤกษ์) เป็นผู้ควบคุมดูแลการก่อสร้าง ระบบการก่อสร้างนั้นใช้ระบบผนังรับน้ำหนักทำให้มีผนังหนาและแข็งแรง โครงสร้างเครื่องบนเป็นไม้ บานหน้าไม้แบบบานเกล็ดที่เปิดรับลม มีบานกระทุ้งภายใน มีบันไดใหญ่สำหรับเจ้านาย และบันไดเล็กสำหรับข้าราชบริพารใช้ ขึ้น – ลงไม่ปะปนกัน
ระหว่างตำหนักพระวิมาดาเธอ กับพระที่นั่งนงคราญสโมสร (ปัจจุบันอยู่ในพื้นที่ครอบครองของกระทรวงมหาดไทย) มีรั้วเหล็กโปร่งกั้นพื้นที่ บริเวณรายรอบตำหนักปลูกไม้ดอกแทบทุกประเภทงดงามละลานตา ไม้ดอกที่สำคัญคือกุหลาบ และกล้วยไม้ ซึ่งมีทุกชนิดทุกประเภทหลายร้อยต้น รวมถึงพันธุ์ไม้ไทยหลายชนิดที่เป็นของหายากในเวลานั้นเช่น ลั่นทมขาว พุทธชาติเหลือง ต้นเล็บนางฟ้า ก็ทรงหามาปลูกไว้ในบริเวณตำหนักของพระองค์ ซึ่งอาจกล่าวได้ว่าไม้ดอกพันธุ์ต่างๆ ที่สวยงาม แปลกตา และหายาก ได้ทรงเสาะหานำมาปลูกไว้ในสวนสุนันทาเป็นที่แรกทั้งสิ้น
หน้าตำหนักมีสนามขนาดใหญ่ มีถนนโค้งโดยรอบและปลูกไม้ดอกต่างๆ โดยเฉพาะกุหลาบหลายร้อยต้น ทางด้านทิศเหนือมีเรือนกล้วยไม้ขนาดใหญ่ มีกล้วยไม้ชั้นดีทั้งพันธุ์ไทยและต่างประเทศความสวยงามของไม้ดอกไม้ใบที่ประดับประดาโดยรอบยามออกดอกสะพรั่งหลากสีและมีกลิ่นหอมอบอวลไปทั่ว ม.ร.ว.แสงสูรย์ ลดาวัลย์ ซึ่งเคยใช้ชีวิตอยู่ในสวนสุนันทาเคยบรรยายไว้ว่า สวยงามยิ่งนักจนหมดสติปัญญาที่จะพรรณาอย่างใดให้ฟังจึงจะนึกภาพได้ บริเวณทางด้านหลังตำหนักเป็นสระบัว บัวที่ทรงปลูกมีมากมายหลายชนิดหลากสีหลากพันธุ์ มีสระบัวแบบที่ก่อเป็นสระมีน้ำพุ และแบบปลูกในอ่างบัว ที่ชายฝั่งริมสระใหญ่มีตำหนักไม้ ๒ หลัง สำหรับประทับพักผ่อนพระอิริยาบท และบางคราวเสด็จประทับเรือพายประพาสตามบริเวณสระ จนเกิดตำนานน้ำพริกลงเรือขึ้นน ณ ที่นี้
นอกจากสระอันกว้างใหญ่แล้ว ในเขตด้านหน้าตำหนักยังมีเนินดินใหญ่มีต้นไม้หลายพันธุ์ปลูกอยู่บนเนินดิน ทำให้เนินนี้ดูสูงเด่นคล้ายภูเขาธรรมชาติอันสวยงาม เนินดินแห่งนี้มีมาแต่ครั้งสร้างสวนสุนันทาโดยนำเอาดินจากการขุดคลองเม่งเส็งข้างพระที่นั่งอัมพรสถานมาก่อเป็นเนินดิน ข้างใต้เนินดินสร้างเป็นอุโมงค์คอนกรีต เมื่อพระวิมาดาเธอฯ เสด็จมาประทับได้ทรงกำหนดให้ใช้อุโมงค์นี้เป็นที่เก็บเครื่องกระเบื้องถ้วยชามซึ่งทรงมีอยู่มากมาตั้งแต่ครั้งทรงกำกับห้องเครื่องในสมัยรัชกาลที่ ๕
ตำหนักพระวิมาดาเธอฯ หรืออาคารสายสุทธานภดลในปัจจุบันได้รับการดูแลรักษาอย่างดี นอกจากจะเป็นพิพิธภัณฑ์ที่สะท้อนเรื่องราวในยุคอดีตอันทรงคุณค่าแล้ว ยังเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่สำคัญของสวนสุนันทา ชวนให้ระลึกถึงความยิ่งใหญ่ และพระกรุณาธิคุณของเจ้านายที่เคยประทับ ณ ที่แห่งนี้ตลอดไป
![]() |