สมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ กรมหลวงนครราชสีมา ทรงเป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พระพันปีหลวง ประสูติเมื่อวันอาทิตย์ เดือน ๖ ขึ้น ๑๓ ค่ำ ปีฉลู เอกศก จ.ศ. ๑๒๕๑  ตรงกับวันที่ ๑๒ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๓๒ ต่อมาในปี พ.ศ. ๒๔๔๑ ทรงได้รับการสถาปนาพระอิสริยยศขึ้นเป็นเจ้าฟ้าต่างกรม มีพระนามตามจาฤกในพระสุพรรณบัตรว่า “สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธวิสิฏฐวิสุทธิลักษณโสภณ อุบัติดลกาลนิยม ปฐมปริวัตรรัตนโกสินทรศก ศตสาธกอัษโฎดดร สถาพรมงคลสมัยนราธิปไตยบรมนาถ จุฬาลงกรณ์ราชวโรรส อดุลยยศอุกฤษฐศักดิ อุภโตปักษ์วิสุทธิกระษัตริย์ขัตติยราชกุมาร กรมขุนนครราชสีมา” จากนั้นในปี พ.ศ. ๒๔๔๘ ได้เสด็จไปทรงศึกษาในประเทศอังกฤษ แล้วจึงเสด็จกลับมารับราชการทหารบก

ในสมัยรัชกาลที่ ๖ เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๕๙ ทรงได้รับการสถาปนาพระอิสริยยศเลื่อนกรมขึ้นเป็น สมเด็จเจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ กรมหลวงนครราชสีมา ทรงรับราชการเป็นนายพลตรี ราชองครักษ์ ตำแหน่งผู้บัญชาการกองพล ต่อมาในปี พ.ศ. ๒๔๖๖ เลื่อนเป็นนายพลเรือเอก ผู้สำเร็จราชการกระทรวงทหารเรือ ได้ทรงวางรากฐานระเบียบการปกครองเรือหลวง จนสามารถรวมขึ้นเป็น กองทัพเรือ 

สมเด็จเจ้าฟ้าฯ อัษฎางค์เดชาวุธ ทรงอภิเษกสมรสกับหม่อมแผ้ว สุทธิบูรณ์ แต่ไม่มีพระโอรสและพระธิดา ในบั้นปลายพระชนมชีพทรงพระประชวรด้วยโรคพระวักกะพิการ เสด็จทิวงคตเมื่อวันจันทร์ เดือน ๓ แรม ๒ ค่ำ ปีชวด ฉศก จ.ศ. ๑๒๘๖ ตรงกับวันที่ ๙ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๖๗ พระชันษา ๓๖ ปี พระราชทานเพลิงพระศพ ณ พระเมรุท้องสนามหลวง เมื่อวันที่ ๑ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๖๘ ภายหลังทรงได้รับการสถาปนาพระอิสริยยศเป็น สมเด็จพระอนุชาธิราช

ขอบคุณข้อมูลจาก ๓ ศิลป์รัตนโกสินทร์

ภาพ : นายเมธี คงศรี